İşte o kararın tam metni
T.C.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
KAMU DENETÇİLİĞİ KURUMU
(OMBUDSMANLIK)
Kavaklıdere Mah. Zeytindalı Caddesi No:4 Çankaya/ANKARA
Telefon : 0 (312) 465 22 00 Faks : 0 (312) 465 22 65
e-Posta : iletisim@ombudsman.gov.tr İnternet Adresi : www.ombudsman.gov.tr
Kep Adresi: kamudenetciligikurumu@hs01.kep.tr
SAYI : 2025/8747-S.25.12803
BAŞVURU NO : 2025/5194
KARAR TARİHİ : 30.07.2025
TAVSİYE KARARI
BAŞVURAN : ,TCKN:
Adres:
BAŞVURUYA KONU İDARE : ÇEVRE, ŞEHİRCİLİK VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ BAKANLIĞI
BAŞVURUNUN KONUSU : Başvuranın F***** Zincir Marketlerin denetlenmesi talebi hakkındadır.
BAŞVURU TARİHİ : 14.03.2025
I. BAŞVURANIN İDDİA VE TALEPLERİ
1. Başvuran, F*** Market’lerde plastik poşet satışının yapılmadığı, bunun yerine plastik poşetlere göre daha pahalı olan kâğıt ve bez çanta satışının gerçekleştirildiği, söz konusu durumun Plastik Poşetlerin Ücretlendirilmesine İlişkin Usul ve Esaslar başlıklı yazıda yer alan satış noktalarının yükümlülüklerinin 8’inci maddesi hükümlerine aykırı olduğu, CİMER kanalıyla yapmış olduğu başvurusuna Sakarya Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü tarafından verilen cevabın şikâyetin gereklerini karşılamadığı ve bahsi geçen markete ilişkin herhangi bir uyarı veya idari işlem bildirimi yapılmadığı, konu ile ilgili olarak yapmış olduğu diğer başvurulara yönelik olarak da herhangi bir işlem yapılmadığını iddia ve ifade ederek F*** Marketlerin denetlenmesini ve ilgili mevzuat kapsamında gerekli iş ve işlemlerin yapılmasını talep etmektedir.
II. İDARENİN BAŞVURUYA İLİŞKİN AÇIKLAMALARI
2. Başvuru konusu ile ilgili olarak Çevre, Şehircilik Ve İklim Değişikliği Bakanlığından alınan 02.05.2025 tarihli yazı ve eklerinde özetle;
2.1. Plastik Poşetlerin Ücretlendirilmesine İlişkin Usul ve Esaslar'ın satış noktalarının yükümlülükleri
başlıklı 8’inci maddesinde zincir marketlerin kasalarında plastik poşetlerin yanı sıra kese kâğıdı bulundurmaları ve müşteri tarafından talep edilmesi halinde plastik poşete ikame olarak ücretli/ücretsiz kese kâğıdı ile ürünlerin teslimini sağlamaları zorunludur hükmü gereği iş ve işlemlerin yürütülmesi gerektiği,
2.2 Çevre ve insan sağlığını koruma maksadıyla plastik kirliliğini önlemek için gerçekleştirilen plastik poşet ücretlendirmesi uygulama kapsamında satış noktalarının plastik poşet harici kâğıt veya tekstil ürünü çok kullanımlık poşetlerin plastik poşetlerin ücretlendirilmesi uygulamasına tabi olmayıp tüketicinin talep etmesi halinde satış noktalarının söz konusu ürünleri piyasaya bedelli/bedelsiz sürmelerine ilişkin herhangi bir sınırlama bulunmadığı,
2.3 Plastik poşet dışındaki diğer alternatif taşıma ekipmanlarının piyasada değişik fiyat aralıklarında
satılmasının ve haksız ticari uygulamalara sebep olmayacak şekilde diğer alternatiflerin yanında plastik
poşet seçeneği ile birlikte tüketiciye sunulması konusunun Ticaret Bakanlığının görev ve sorumluluklarında yer alması hasebiyle 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun ve ikincil mevzuatlar kapsamında Ticaret Bakanlığı Tüketicinin Korunması ve Piyasa Gözetimi Genel Müdürlüğünce değerlendirmesi gerektiği,
2.4 Plastik Poşetlerin Ücretlendirilmesine ilişkin Usul ve Esaslar'ın “Satış Noktalarının Yükümlülükleri” başlıklı 8 inci maddesinin 6’ncı fıkrasında “Zincir marketlerin kasalarında plastik poşetlerin yanı sıra kese kağıdı bulundurmaları ve müşteri tarafından talep edilmesi halinde plastik poşete ikame olarak ücretli/ücretsiz kese kağıdı ürünlerin teslimini sağlamaları zorunludur.” hükmü ile, anılan Usul ve Esasların 2’nci maddesinin (b) bendinde de “Plastik içeren malzemelerden, dokumalı veya dokumasız metotlarla üretilen, tekstil ürünü çok kullanımlık poşetler bu Usul ve Esasların kapsamı dışındadır ve ücretlendirmeye tabi değildir.” hükmü yer almaktadır. Bu hükümlere göre zincir marketlerin plastik poşetlerin yanında, alışveriş esnasında müşterilerin görerek seçim yapabilmelerini sağlamak kaydıyla, kâğıt, file, bez çanta ve benzeri alternatif çok kullanımlık taşıma ekipmanları bulundurmasının ve ücretli/ücretsiz olarak müşterilere sunmasının zorunlu olduğu, 2.5 2872 sayılı Çevre Kanunu'nun Ek 13’üncü maddesi çerçevesince hazırlanan “Plastik Poşetlerin Ücretlendirilmesine İlişkin Usul ve Esaslar” kapsamında, Bakanlık tarafından 2019 yılından itibaren 31.567 adet sıfır atık ve poşet denetimleri yapıldığı ve bunlardan Ek 13’üncü maddeye aykırı olarak ücretsiz veya belirlenen usul ve esaslara aykırı olarak plastik poşet verdiği tespit edilen satış noktalarına aynı Kanunu'nun 20’nci maddesi (bb) bendi kapsamında 311 adet işletmeye 1.892.561 TL idari para cezası uygulandığı,
2.6 Çevre Kanunu'nun Ek 13 üncü maddeye aykırı olarak ücretsiz verdiği veya Bakanlıkça belirlenen usul ve esaslara aykırı olarak plastik poşet verdiği tespit edilen satış noktalarına Çevre Kanunu'nun 20’inci maddesinin (bb) fıkrasının 1’inci bendi gereğince idari yaptırım uygulandığı,
2.7 BİM Birleşik Mağazaları A.Ş.’ye hitaben 21.02.2025 tarihli ve 11825451 sayılı yazı ile Bakanlık ve
Ticaret Bakanlığı'na başta CİMER olmak üzere çeşitli yollarla ulaşan tüketici şikayetleri iletilmiş olup satış noktalarının Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği ve Plastik Poşetlerin Ücretlendirilmesine İlişkin Usul ve Esaslardaki ilgili madde hükümleri doğrultusunda iş ve işlemlerin yürütülmesi gereğinin
hatırlatıldığı, 2.8 2872 sayılı Çevre Kanunu'nun 13’üncü maddesi ile “Kaynakların verimli yönetimi ve plastik poşetlerden kaynaklanan çevre kirliliğinin önlenmesi amacıyla plastik poşetler satış noktalarında
kullanıcıya veya tüketiciye ücret karşılığı verilir” hükmünün eklendiği, anılan hükümler çerçevesinde,
çevre kirliliğinin önlenmesi, çevre duyarlılığı için farkındalık oluşturulması ve kaynakların verimli
yönetimi amacıyla, tek kullanımlık plastik poşetlerin gereksiz kullanımının engellenerek atık oluşumunun önlenmesi amacıyla, Plastik Poşetlerin Ücretlendirilmesine İlişkin Usul ve Esasların, 25.12.2018 tarih ve 66745475-145.07-245766 sayılı Bakan Oluru ile yayınlandığı ve en son 26.12.2024 tarihli ve 66745475- 145.07-11341838 sayılı Bakan Oluru ile güncellendiği,
2.9 Diğer taraftan, Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği'ne göre satış noktaları, tüketicilerin plastik poşet talebini ve kullanımını en aza indirecek tedbirleri almak ve teşvik edici uygulamalarda bulunmakla yükümlü olduğu, Plastik Poşetlerin Ücretlendirilmesine İlişkin Usul ve Esaslar'ın “Satış noktalarının yükümlülükleri” başlıklı 8’inci maddesinde “(6) Zincir marketlerin kasalarında plastik poşetlerin yanı sıra kese kâğıdı bulundurmaları ve müşteri tarafından talep edilmesi halinde plastik poşete ikame olarak ücretli/ücretsiz kese kağıdı ile ürünlerin teslimini sağlamaları zorunludur.” hükmü gereği iş ve işlemler yürütüldüğü,
Açıklamalarına yer verilmiştir.
III. İLGİLİ MEVZUAT
3. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın;
3.1 “Dilekçe, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkı” başlıklı 74’üncü maddesinde; Herkes,
bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkına sahiptir. Türkiye Büyük Millet Meclisi başkanlığı’na bağlı olarak kurulan Kamu Denetçiliği Kurumu idarenin işleyişiyle ilgili şikâyetleri inceler.”,
3.2 6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun “Kurumun Görevi” başlıklı 5’inci maddesinin
birinci fıkrasında; “Kurum, idarenin işleyişiyle ilgili şikâyet üzerine, idarenin her türlü eylem ve işlemleri ile tutum ve davranışlarını; insan haklarına dayalı adalet anlayışı içinde, hukuka ve hakkaniyete uygunluk yönlerinden incelemek, araştırmak ve idareye önerilerde bulunmakla görevlidir.”,
4. 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun;
4.1 “Denetim, bilgi verme ve bildirim yükümlülüğü” başlıklı 12’inci maddesinde; “(1)Bu Kanun
hükümlerine uyulup uyulmadığını denetleme yetkisi Bakanlığa aittir. Gerektiğinde bu yetki, Bakanlıkça; il özel idarelerine, çevre denetim birimlerini kuran belediye başkanlıklarına, Denizcilik Müsteşarlığına, Türkiye Çevre Ajansına, Emniyet Genel Müdürlüğüne, Jandarma Genel Komutanlığına ve Sahil Güvenlik Komutanlığına devredilir. Denetimler, Bakanlığın belirlediği denetim usûl ve esasları çerçevesinde yapılır.”
4.2 “İdari nitelikteki cezalar” başlıklı 20’inci maddesinin (bb) fıkrasında; 1) Plastik poşetleri ek 13 üncü
maddeye aykırı olarak ücretsiz verdiği veya Bakanlıkça belirlenen usul ve esaslara aykırı olarak plastik
poşet verdiği tespit edilen satış noktalarına depo alanı hariç kapalı satış alanının her metrekaresi için
Türk lirası (114,55 TL), elektronik ortamda satış yapanlara ise 3.000 Türk lirasından (20.771 TL) 30.000 Türk lirasına (207.747 TL) kadar,
4.3 “Poşet ücreti” başlıklı Ek 13’üncü maddesinde; “1)Kaynakların verimli yönetimi ve plastik poşetlerden kaynaklanan çevre kirliliğinin önlenmesi amacıyla plastik poşetler satış noktalarında kullanıcıya veya tüketiciye ücret karşılığı verilir. Uygulanacak taban ücret 25 kuruştan az olmamak üzere Bakanlıkça oluşturulacak komisyon aracılığı ile belirlenir ve her yıl için güncellenir.
2)Bu maddedeki düzenlemelere ilişkin usul ve esaslar Bakanlıkça belirlenir.”
T.C.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
KAMU DENETÇİLİĞİ KURUMU
(OMBUDSMANLIK)
Kavaklıdere Mah. Zeytindalı Caddesi No:4 Çankaya/ANKARA
Telefon : 0 (312) 465 22 00 Faks : 0 (312) 465 22 65
e-Posta : iletisim@ombudsman.gov.tr İnternet Adresi : www.ombudsman.gov.tr
Kep Adresi: kamudenetciligikurumu@hs01.kep.tr
SAYI : 2025/8747-S.25.12803
BAŞVURU NO : 2025/5194
KARAR TARİHİ : 30.07.2025
TAVSİYE KARARI
BAŞVURAN : ,TCKN:
Adres:
BAŞVURUYA KONU İDARE : ÇEVRE, ŞEHİRCİLİK VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ BAKANLIĞI
BAŞVURUNUN KONUSU : Başvuranın F***** Zincir Marketlerin denetlenmesi talebi hakkındadır.
BAŞVURU TARİHİ : 14.03.2025
I. BAŞVURANIN İDDİA VE TALEPLERİ
1. Başvuran, F*** Market’lerde plastik poşet satışının yapılmadığı, bunun yerine plastik poşetlere göre daha pahalı olan kâğıt ve bez çanta satışının gerçekleştirildiği, söz konusu durumun Plastik Poşetlerin Ücretlendirilmesine İlişkin Usul ve Esaslar başlıklı yazıda yer alan satış noktalarının yükümlülüklerinin 8’inci maddesi hükümlerine aykırı olduğu, CİMER kanalıyla yapmış olduğu başvurusuna Sakarya Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü tarafından verilen cevabın şikâyetin gereklerini karşılamadığı ve bahsi geçen markete ilişkin herhangi bir uyarı veya idari işlem bildirimi yapılmadığı, konu ile ilgili olarak yapmış olduğu diğer başvurulara yönelik olarak da herhangi bir işlem yapılmadığını iddia ve ifade ederek F*** Marketlerin denetlenmesini ve ilgili mevzuat kapsamında gerekli iş ve işlemlerin yapılmasını talep etmektedir.
II. İDARENİN BAŞVURUYA İLİŞKİN AÇIKLAMALARI
2. Başvuru konusu ile ilgili olarak Çevre, Şehircilik Ve İklim Değişikliği Bakanlığından alınan 02.05.2025 tarihli yazı ve eklerinde özetle;
2.1. Plastik Poşetlerin Ücretlendirilmesine İlişkin Usul ve Esaslar'ın satış noktalarının yükümlülükleri
başlıklı 8’inci maddesinde zincir marketlerin kasalarında plastik poşetlerin yanı sıra kese kâğıdı bulundurmaları ve müşteri tarafından talep edilmesi halinde plastik poşete ikame olarak ücretli/ücretsiz kese kâğıdı ile ürünlerin teslimini sağlamaları zorunludur hükmü gereği iş ve işlemlerin yürütülmesi gerektiği,
2.2 Çevre ve insan sağlığını koruma maksadıyla plastik kirliliğini önlemek için gerçekleştirilen plastik poşet ücretlendirmesi uygulama kapsamında satış noktalarının plastik poşet harici kâğıt veya tekstil ürünü çok kullanımlık poşetlerin plastik poşetlerin ücretlendirilmesi uygulamasına tabi olmayıp tüketicinin talep etmesi halinde satış noktalarının söz konusu ürünleri piyasaya bedelli/bedelsiz sürmelerine ilişkin herhangi bir sınırlama bulunmadığı,
2.3 Plastik poşet dışındaki diğer alternatif taşıma ekipmanlarının piyasada değişik fiyat aralıklarında
satılmasının ve haksız ticari uygulamalara sebep olmayacak şekilde diğer alternatiflerin yanında plastik
poşet seçeneği ile birlikte tüketiciye sunulması konusunun Ticaret Bakanlığının görev ve sorumluluklarında yer alması hasebiyle 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun ve ikincil mevzuatlar kapsamında Ticaret Bakanlığı Tüketicinin Korunması ve Piyasa Gözetimi Genel Müdürlüğünce değerlendirmesi gerektiği,
2.4 Plastik Poşetlerin Ücretlendirilmesine ilişkin Usul ve Esaslar'ın “Satış Noktalarının Yükümlülükleri” başlıklı 8 inci maddesinin 6’ncı fıkrasında “Zincir marketlerin kasalarında plastik poşetlerin yanı sıra kese kağıdı bulundurmaları ve müşteri tarafından talep edilmesi halinde plastik poşete ikame olarak ücretli/ücretsiz kese kağıdı ürünlerin teslimini sağlamaları zorunludur.” hükmü ile, anılan Usul ve Esasların 2’nci maddesinin (b) bendinde de “Plastik içeren malzemelerden, dokumalı veya dokumasız metotlarla üretilen, tekstil ürünü çok kullanımlık poşetler bu Usul ve Esasların kapsamı dışındadır ve ücretlendirmeye tabi değildir.” hükmü yer almaktadır. Bu hükümlere göre zincir marketlerin plastik poşetlerin yanında, alışveriş esnasında müşterilerin görerek seçim yapabilmelerini sağlamak kaydıyla, kâğıt, file, bez çanta ve benzeri alternatif çok kullanımlık taşıma ekipmanları bulundurmasının ve ücretli/ücretsiz olarak müşterilere sunmasının zorunlu olduğu, 2.5 2872 sayılı Çevre Kanunu'nun Ek 13’üncü maddesi çerçevesince hazırlanan “Plastik Poşetlerin Ücretlendirilmesine İlişkin Usul ve Esaslar” kapsamında, Bakanlık tarafından 2019 yılından itibaren 31.567 adet sıfır atık ve poşet denetimleri yapıldığı ve bunlardan Ek 13’üncü maddeye aykırı olarak ücretsiz veya belirlenen usul ve esaslara aykırı olarak plastik poşet verdiği tespit edilen satış noktalarına aynı Kanunu'nun 20’nci maddesi (bb) bendi kapsamında 311 adet işletmeye 1.892.561 TL idari para cezası uygulandığı,
2.6 Çevre Kanunu'nun Ek 13 üncü maddeye aykırı olarak ücretsiz verdiği veya Bakanlıkça belirlenen usul ve esaslara aykırı olarak plastik poşet verdiği tespit edilen satış noktalarına Çevre Kanunu'nun 20’inci maddesinin (bb) fıkrasının 1’inci bendi gereğince idari yaptırım uygulandığı,
2.7 BİM Birleşik Mağazaları A.Ş.’ye hitaben 21.02.2025 tarihli ve 11825451 sayılı yazı ile Bakanlık ve
Ticaret Bakanlığı'na başta CİMER olmak üzere çeşitli yollarla ulaşan tüketici şikayetleri iletilmiş olup satış noktalarının Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği ve Plastik Poşetlerin Ücretlendirilmesine İlişkin Usul ve Esaslardaki ilgili madde hükümleri doğrultusunda iş ve işlemlerin yürütülmesi gereğinin
hatırlatıldığı, 2.8 2872 sayılı Çevre Kanunu'nun 13’üncü maddesi ile “Kaynakların verimli yönetimi ve plastik poşetlerden kaynaklanan çevre kirliliğinin önlenmesi amacıyla plastik poşetler satış noktalarında
kullanıcıya veya tüketiciye ücret karşılığı verilir” hükmünün eklendiği, anılan hükümler çerçevesinde,
çevre kirliliğinin önlenmesi, çevre duyarlılığı için farkındalık oluşturulması ve kaynakların verimli
yönetimi amacıyla, tek kullanımlık plastik poşetlerin gereksiz kullanımının engellenerek atık oluşumunun önlenmesi amacıyla, Plastik Poşetlerin Ücretlendirilmesine İlişkin Usul ve Esasların, 25.12.2018 tarih ve 66745475-145.07-245766 sayılı Bakan Oluru ile yayınlandığı ve en son 26.12.2024 tarihli ve 66745475- 145.07-11341838 sayılı Bakan Oluru ile güncellendiği,
2.9 Diğer taraftan, Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği'ne göre satış noktaları, tüketicilerin plastik poşet talebini ve kullanımını en aza indirecek tedbirleri almak ve teşvik edici uygulamalarda bulunmakla yükümlü olduğu, Plastik Poşetlerin Ücretlendirilmesine İlişkin Usul ve Esaslar'ın “Satış noktalarının yükümlülükleri” başlıklı 8’inci maddesinde “(6) Zincir marketlerin kasalarında plastik poşetlerin yanı sıra kese kâğıdı bulundurmaları ve müşteri tarafından talep edilmesi halinde plastik poşete ikame olarak ücretli/ücretsiz kese kağıdı ile ürünlerin teslimini sağlamaları zorunludur.” hükmü gereği iş ve işlemler yürütüldüğü,
Açıklamalarına yer verilmiştir.
III. İLGİLİ MEVZUAT
3. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın;
3.1 “Dilekçe, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkı” başlıklı 74’üncü maddesinde; Herkes,
bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkına sahiptir. Türkiye Büyük Millet Meclisi başkanlığı’na bağlı olarak kurulan Kamu Denetçiliği Kurumu idarenin işleyişiyle ilgili şikâyetleri inceler.”,
3.2 6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun “Kurumun Görevi” başlıklı 5’inci maddesinin
birinci fıkrasında; “Kurum, idarenin işleyişiyle ilgili şikâyet üzerine, idarenin her türlü eylem ve işlemleri ile tutum ve davranışlarını; insan haklarına dayalı adalet anlayışı içinde, hukuka ve hakkaniyete uygunluk yönlerinden incelemek, araştırmak ve idareye önerilerde bulunmakla görevlidir.”,
4. 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun;
4.1 “Denetim, bilgi verme ve bildirim yükümlülüğü” başlıklı 12’inci maddesinde; “(1)Bu Kanun
hükümlerine uyulup uyulmadığını denetleme yetkisi Bakanlığa aittir. Gerektiğinde bu yetki, Bakanlıkça; il özel idarelerine, çevre denetim birimlerini kuran belediye başkanlıklarına, Denizcilik Müsteşarlığına, Türkiye Çevre Ajansına, Emniyet Genel Müdürlüğüne, Jandarma Genel Komutanlığına ve Sahil Güvenlik Komutanlığına devredilir. Denetimler, Bakanlığın belirlediği denetim usûl ve esasları çerçevesinde yapılır.”
4.2 “İdari nitelikteki cezalar” başlıklı 20’inci maddesinin (bb) fıkrasında; 1) Plastik poşetleri ek 13 üncü
maddeye aykırı olarak ücretsiz verdiği veya Bakanlıkça belirlenen usul ve esaslara aykırı olarak plastik
poşet verdiği tespit edilen satış noktalarına depo alanı hariç kapalı satış alanının her metrekaresi için
Türk lirası (114,55 TL), elektronik ortamda satış yapanlara ise 3.000 Türk lirasından (20.771 TL) 30.000 Türk lirasına (207.747 TL) kadar,
4.3 “Poşet ücreti” başlıklı Ek 13’üncü maddesinde; “1)Kaynakların verimli yönetimi ve plastik poşetlerden kaynaklanan çevre kirliliğinin önlenmesi amacıyla plastik poşetler satış noktalarında kullanıcıya veya tüketiciye ücret karşılığı verilir. Uygulanacak taban ücret 25 kuruştan az olmamak üzere Bakanlıkça oluşturulacak komisyon aracılığı ile belirlenir ve her yıl için güncellenir.
2)Bu maddedeki düzenlemelere ilişkin usul ve esaslar Bakanlıkça belirlenir.”
5. 26.06.2021 tarih ve 31523 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Ambalaj Atıklarının Kontrolü
Yönetmeliği’nin “Satış noktalarının yükümlülükleri” başlıklı 11’inci maddesinde; “c) Tüketicilerin plastik poşet talebi ve kullanımını en aza indirecek tedbirleri almak ve teşvik edici uygulamalarda bulunmakla, bu konuda tüketicileri bilgilendirmekle; ücretlendirme uygulamasına tabi tutulan plastik poşetleri belirlenen ücretler haricinde veya tamamen ücretsiz olarak vermemekle, bu poşetleri ücretsiz veya belirlenen ücreti değiştirmeye imkân verecek herhangi bir promosyona veya kampanyaya dâhil etmemekle; plastik poşetlerin üretimine ve piyasaya arzına yönelik olarak getirilen düzenlemelere uymayan poşetleri tüketicilere/kullanıcılara vermemekle yükümlüdür.”,
6. Plastik Poşetlerin Ücretlendirilmesine İlişkin Usul Ve Esasların:
6.1.“Tanımlar” başlıklı 4’üncü maddesinde; “f)Plastik poşet: Plastikten yapılmış, satış noktalarında
tüketicilere mal veya ürünleri taşıma amacıyla temin edilen saplı veya sapsız poşetleri.
Yönetmeliği’nin “Satış noktalarının yükümlülükleri” başlıklı 11’inci maddesinde; “c) Tüketicilerin plastik poşet talebi ve kullanımını en aza indirecek tedbirleri almak ve teşvik edici uygulamalarda bulunmakla, bu konuda tüketicileri bilgilendirmekle; ücretlendirme uygulamasına tabi tutulan plastik poşetleri belirlenen ücretler haricinde veya tamamen ücretsiz olarak vermemekle, bu poşetleri ücretsiz veya belirlenen ücreti değiştirmeye imkân verecek herhangi bir promosyona veya kampanyaya dâhil etmemekle; plastik poşetlerin üretimine ve piyasaya arzına yönelik olarak getirilen düzenlemelere uymayan poşetleri tüketicilere/kullanıcılara vermemekle yükümlüdür.”,
6. Plastik Poşetlerin Ücretlendirilmesine İlişkin Usul Ve Esasların:
6.1.“Tanımlar” başlıklı 4’üncü maddesinde; “f)Plastik poşet: Plastikten yapılmış, satış noktalarında
tüketicilere mal veya ürünleri taşıma amacıyla temin edilen saplı veya sapsız poşetleri.
g)Satış noktası: Toptan ve/veya perakende olarak mal, ürün satışım yapan mağaza, market benzeri satış
yerlerini,”
6.2 “Satış noktalarının yükümlülükleri” başlıklı 8’inci maddesinde; “(1)Satış noktaları, Ambalaj
Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği kapsamında kalan yükümlülükleri saklı kalmak koşulu ile plastik poşet kullanımının azaltılması amacıyla:
a)1/1/2019 tarihinden itibaren plastik poşetleri ücretsiz vermemekle ve tahsil edilen ücretleri satış
belgelerinde adet bazlı göstermekle,
b)(26.12.2024 tarih ve 66745475-145.07-11341838 sayılı Makam Oluru ile değişik fıkra) Bu Usul ve
Esaslara tabi plastik poşetleri boyutuna ve muhteviyatına bakılmaksızın 50 kuruştan satmakla, c)Plastik
poşetlerin ücretini, satış noktasının en az bir yerinde, kullanıcı ve tüketicilerin rahatlıkla görebileceği bir
duyuru ile ilan etmekle.
ç)Bilgi Sistemine kayıt olmak, gerekli bilgi ve belgeleri bu sisteme yüklemekle,
d)Plastik poşet satışlarına ilişkin beyanname vermek ve verilen beyannameler üzerinden belirlenecek
miktarı ödemekle, yükümlüdürler. (2) Satış noktaları, plastik poşet talep etmeyen tüketiciye, talebi dışında plastik poşet satamaz. Uzaktan satışlarda ise, bu Usul ve Esasların Geçici 3 üncü maddesinde verilen sürenin tamamlanması sonrasında satış noktaları, plastik poşet talep etmeyen tüketiciye, talebi dışında plastik poşet sunamaz.
(3)Satış noktaları, tüketici veya kullanıcının kendisine ait taşıma ekipmanı ile alışveriş yapmasına engel
olacak herhangi bir faaliyette bulunamaz.
(4)Satış Noktalarınca plastik poşet satışlarına yönelik yapılacak beyan ve ödeme işlemleri Hazine ve
Maliye Bakanlığı tarafından belirlen esaslara göre yerine getirilir.
(5)Açık satılan gıdaların hijyenini sağlamak için satış noktalarında Usul ve Esaslarda belirlenen
özelliklerdeki plastik poşetlerin yanı sıra kâğıt/karton türevi torbalarda bulundurmak ve kâğıt/karton türevi torba talep eden müşterilerin taleplerini karşılamak zorundadır.
(6)Zincir marketlerin kasalarında plastik poşetlerin yanı sıra kese kâğıdı bulundurmaları ve müşteri
tarafından talep edilmesi halinde plastik poşete ikame olarak ücretli/ücretsiz kese kâğıdı ile ürünlerin
teslimini sağlamaları zorunludur.
6.3 “İzleme, kontrol ve denetim işlemleri” başlıklı 12’nci maddesinde; “(1) Bu Usul ve Esaslar ile getirilen düzenlemeler doğrultusunda yapılacak İzleme, kontrol ve/veya denetim faaliyetleri Bakanlık ve/veya İl Müdürlüklerince gerçekleştirilir.
(2) İlgililer, Bakanlığın ve/veya ilgili İl Müdürlüklerinin isteyecekleri bilgi ve belgeleri vermek, denetim
esnasında her türlü kolaylığı göstermek zorundadır.
(3) Bakanlık, gerek görülmesi halinde izleme, kontrol ve/veya denetim faaliyetlerine ilişkin yetki
düzenlemesinde bulunabilir.”
Hükümlerine yer verilmiştir.
IV. KAMU DENETÇİSİ ÖZCAN YILDIZ’IN KAMU BAŞDENETÇİSİ'NE ÖNERİSİ
7. Başvuranın iddiaları, idarenin konu ile ilgili açıklamaları, ilgili mevzuat ve tüm dosya kapsamı birlikte değerlendirildiğinde; hazırlanan “Tavsiye Karar Önerisi” Kamu Başdenetçisi’ne sunulmuştur.
V. DEĞERLENDİRME VE GEREKÇE
A. Hukuka, Hakkaniyete ve İnsan Haklarına Uygunluk Yönünden Değerlendirme
8. 1 no.lu paragrafta ayrıntılı yer verildiği üzere başvuran, Plastik Poşetlerin Ücretlendirilmesine İlişkin
Usul ve Esaslar uyarınca plastik poşet satış zorunluluğu bulunmasına rağmen File Zincir Marketlerin satış noktalarında poşet satışının gerçekleştirilmediğini ifade ederek ilgili mevzuat kapsamında gerekli iş ve işlemlerin yapılmasını talep etmektedir.
9. 7153 sayılı Çevre Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile 2872 sayılı Çevre Kanunu’nda yapılan değişiklikler doğrultusunda, çevrenin korunması, çevre kirliliğinin önlenmesi ve kaynakların verimli yönetimi amacıyla birtakım düzenlemelere gidilmiş ve bu kapsamda plastik poşetlerin gereksiz ve kontrolsüz kullanımının önlenmesi, atık oluşumunun azaltılması ve sıfır atık yaklaşımının benimsenerek çevreye duyarlı bir tüketim bilincinin oluşturulması hedeflenmiştir. Bu doğrultuda, 2872 sayılı Çevre Kanunu’na eklenen hüküm ile “Kaynakların verimli yönetimi ve plastik poşetlerden kaynaklanan çevre kirliliğinin önlenmesi amacıyla plastik poşetler satış noktalarında kullanıcıya veya tüketiciye ücret karşılığı verilir.” düzenlemesi getirilmiş olup, bu uygulama ile çevreye olan etkinin azaltılması amaçlanmıştır.
10. Söz konusu düzenlemeyi müteakiben, “Plastik Poşetlerin Ücretlendirilmesine İlişkin Usul ve Esaslar” başlıklı düzenleme 25.12.2018 tarihli ve sayılı Bakan Oluru ile yürürlüğe girmiş ve en son 26.12.2024 tarihli Bakan Oluru ile güncellenerek yürürlükteki halini almıştır. Söz konusu usul ve
esaslar başta zincir marketler ve perakende satış noktaları olmak üzere, plastik poşet temin eden tüm satış noktalarını kapsamaktadır. Bu çerçevede, plastik poşetler belirlenen asgari ücret karşılığında tüketiciye sunulmakta olup, ilgili bedel her bir poşet için ayrı kalem hâlinde fatura veya satış fişinde gösterilmek zorundadır. Ücretlendirme uygulaması, poşetin kalınlığı, taşıma kapasitesi ve kullanım amacına göre farklılaştırılmakta olup, bu ücretlerin altında veya üzerinde satış yapılmasına ilişkin usuller Bakanlıkça belirlenmektedir.
11. Bu düzenlemenin temel maksadı, tüketicilerin kolayca erişebildiği tek kullanımlık plastik poşet
kullanımını ekonomik bir araçla kısarak, “sıfır atık” yaklaşımının toplum geneline yayılmasına katkı
sağlamak, kaynak verimliliğini güvence altına almak ve plastik poşet atıklarının doğadaki çözünme
süresinin uzunluğu ve geri dönüşüm oranlarının %1’in altında kalması nedeniyle oluşan çevre kirliliğini, canlı sağlığına yönelik riskleri ve atık yönetimi maliyetlerini asgariye indirmektir.
12. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın yayımladığı “Plastik Poşetlerin Ücretlendirilmesine İlişkin Usul ve Esaslar”ın zincir marketlere ilişkin hükmünde, zincir
market/mağazaların kasalarında plastik poşetlerin yanı sıra kağıt, bez veya file gibi alternatif çok
kullanımlık taşıma ekipmanları bulundurma ve talep edilmesi hâlinde bunları ücretli veya ücretsi z olarak sağlama yükümlülüğü açıkça düzenlenmiştir.
13. Hükmün lafzı ve amacı birlikte değerlendirildiğinde, burada yer verilen “yanı sıra” ifadesi, zincir
marketlerin plastik poşetleri ücret karşılığı olarak bulundurmaya devam edeceği, bununla birlikte
müşterilere çevresel açıdan daha sürdürülebilir alternatifler de sunmakla yükümlü olduğu anlamına
gelmektedir. Başka bir deyişle, yasa zincir mağazaların plastik poşet satışını ortadan kaldırıp sadece
kâğıt/file/bez gibi daha pahalı alternatifleri sunmasına izin vermemektedir. Dolayısıyla bu düzenleme,
çevre koruma amacını gözetmekle birlikte, tüketicinin ekonomik tercih hakkını ve eşit erişimini de güvence altına almaktadır.
14. File Market adlı perakende satış zinciri tarafından yürütülen uygulamada, 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun Ek 13’üncü maddesi ile 07.12.2022 tarihli ve yürürlükte olan “Plastik Poşetlerin Ücretlendirilmesine İlişkin Usul ve Esaslar” çerçevesinde açıkça hüküm altına alınan perakende satış noktalarında tüketicilere plastik poşet sunma ve bu poşetleri Bakanlıkça belirlenen bedel karşılığında temin etme yükümlülüğüne aykırı bir tutum sergilenmektedir. Şöyle ki; ilgili market zincirinde, 50 kuruş bedelli plastik poşet bulundurulmamakta ve bunun yerine doğa dostu olduğu gerekçesiyle birim satış fiyatı plastik poşete göre daha yüksek olan kâğıt poşetlerin satışı yapılmaktadır.
15. Anılan Usul ve Esaslar’ın 8’inci maddesinin 6’ncı fıkrası uyarınca zincir market/mağazalar, plastik
poşetlerin yanı sıra alternatif taşıma ekipmanları (kâğıt, bez, file vb.) bulundurmakla yükümlüdür. Bu açık düzenleme gereği, zincir mağazaların plastik poşet satışını durdurmak suretiyle, söz konusu yükümlülüğü tamamen bertaraf etmesi, uygulamanın ruhuna ve mevzuatın açık hükmüne aykırılık teşkil etmektedir. Zira ilgili madde, alternatif ekipmanların plastik poşetlere ek olarak sunulmasını emretmekte olup, plastik poşetin sistemden tamamen çıkarılmasına izin verildiğine dair herhangi bir hüküm içermemektedir.
16. Somut olayda da görüldüğü üzere çevrenin korunması amaç edilerek yalnızca kağıt torba veya file
satışına gidildiği, plastik poşetlerin kasalarda tamamen kaldırıldığı ve böylece daha pahalı olan
alternatiflerin tek seçenek hâline getirildiği anlaşılmaktadır. Yaşanan olay tüketici hakları ve doğanın
korunması görevinde tüketicilerin yükümlülüğü bağlamında da değerlendirilmelidir.
17. Zincir marketin söz konusu uygulaması, tüketiciye seçim hakkı tanımamakla birlikte piyasaya dayalı çevre koruma mekanizmalarının esas amacı olan davranışsal dönüşümü değil, zorunlu ve ekonomik külfet yaratan bir dayatma ortaya çıkarmaktadır. Özellikle plastik poşetlerin belirli bir ücret karşılığı sunulması yönündeki yasal düzenleme, tüketiciyi bilinçlendirmeyi ve tercihini çevre dostu yönde şekillendirmeyi amaçlarken, poşete nazaran daha yüksek ücret karşılığı yalnızca kâğıt torba sunulması suretiyle tüketiciye seçenek bırakılmaması, düzenleyici hükümlerin özüne ve ruhuna aykırıdır.
18. Bu durum, mevzuatın açık hükmüne aykırı olmakla birlikte tüketicinin tercih hakkını da fiilen ortadan kaldırmakta ve doğa koruma sorumluluğunu, kamu politikası ve üretici yükümlülüğü olmaktan çıkararak doğrudan tüketicinin maddi yükü hâline getirmektedir. Hâlbuki çevresel yükümlülüklerin yalnızca bireysel tercihlere bırakılması değil, kurumsal ve sistematik biçimde yürütülmesi esas olmalıdır. Bu sebeple F*** Market tarafından benimsenen uygulama iyi niyetli ve çevreci bir yaklaşım içermekle birlikte bu yaklaşımın yarattığı maddi külfetin tamamının tüketiciye yansıtılması hukuka ve hakkaniyete aykırı bir durum ortaya çıkarmaktadır. Söz konusu uygulamanın idari mevzuata aykırılık teşkil ettiği de göz önünde buldurulduğunda plastik poşet tedarik ve satışının yeniden sağlanması, buna paralel olarak da alternatif taşıma ekipmanlarının da sunulmaya devam edilmesi gereklidir.
19. Ayrıca, ilgili zincir marketlerin uyguladığı bu tek taraflı ve dayatmacı uygulamanın, yalnızca çevresel gerekçelere dayandırılması mümkün değildir. Zira kâğıt torbaların plastik poşetlere kıyasla çok daha yüksek maliyetli olduğu, bu nedenle tüketiciye yansıyan maddi yükün çevre bilinci oluşturma gayesinin ötesine geçtiği göz önünde bulundurulduğunda yapılan uygulamanın doğrudan tüketici haklarını ihlal ettiği açıktır.
20. Bununla birlikte 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun 1 ve 3’üncü maddelerinde belirtilen sürdürülebilirlik ve çevre sorumluluğu ilkeleri ile Plastik Poşetlerin Ücretlendirilmesine Dair Usul ve Esaslar arasında hiyerarşik bir çelişki olmayıp her iki metin bir arada yorumlanarak, plastik poşetin ücretli sunulması ve alternatif ekipmanların sağlanması suretiyle dengeli bir çevre politikası oluşturulmuştur.
21. Çevre, Şehircilik Ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından Kurumumuza iletilen bilgi belge talep
yazılarında plastik poşetlerin ücretlendirilmesi uygulamasına yönelik olarak yazılan yazı örnekleri
bulunmaktadır. Bakanlık tarafından ticari işletmelere iletilen 27.12.2024 tarih ve sayılı, 21.02.2025 tarih ve E- sayılı yazılarda Plastik Poşetlerin Ücretlendirilmesine İlişkin Usul ve Esaslar’ın 8’inci maddesinin 6’ncı fıkrası hükmü hatırlatılarak plastik poşetlerin yanı sıra alternatif ekipmanların satış noktalarında bulundurulmasının zorunlu olduğunu ifade edilmiştir.
22. Ancak plastik poşet satış yapılmaması sonucu artan şikâyetler üzerine B******** Mağazalar A.Ş’nin F****** Zincir Marketleri adına 27.02.2024 tarihinde Çevre, Şehircilik Ve İklim Değişikliği Bakanlığı’ndan görüş talebinde bulunması üzerine Bakanlık tarafından iletilen 14.03.2025 tarihli ve
sayılı görüş yazısında ise plastik poşetlerin satış noktalarında yasaklanması veya bulundurulması zorunluluğuna yönelik mer’i mevzuat kapsamında herhangi bir düzenleme bulunmadığı ifade edilmiştir.
23. Söz konusu yazılarda yer alan bu ifadelerin uygulamaya yansıması noktasında tereddütler doğurduğu ve çeşitli ticari işletmelerin farklı uygulamalar geliştirmesine imkân sağladığı anlaşılmaktadır. Bakanlık tarafından farklı tarihlerde gönderilen yazıların içeriğinde ortaya çıkan farklılıkların, konuya ilişkin açık ve yeknesak bir uygulama çerçevesi belirlenmesini engellediği, buna bağlı olarak ticari işletmelerin plastik poşet uygulamasına dair kendi inisiyatifleri doğrultusunda farklı yöntemler geliştirdiği ve bu durumun uygulama birliğini zedelediği değerlendirilmektedir. Ayrıca mevzuatta açık bir yasaklayıcı hüküm bulunmaksızın yapılan idari yönlendirmelerin, uygulamada yeknesaklık sağlanması bakımından yetersiz kaldığı ve belirsizlik oluşturduğu açıktır.
24. Sonuç olarak, F***** Zincir Marketlerin çevreyi koruma gerekçesiyle plastik poşet satışını tamamen kaldırarak yalnızca alternatif torba satışı yapmasının bir yandan mevzuatla getirilen plastik poşet bulundurma yükümlülüğünün ihlaline neden olduğu, diğer yandan tüketici hakları ve ekonomik
yükümlülük dengesi açısından hukuka ve hakkaniyete uygun olmaması sebebiyle zincir market tarafından yapılan uygulamanın idari denetim kapsamında değerlendirilmesi gerektiği sonuç ve kanaatine varılmıştır.
B. İyi Yönetim İlkeleri Yönünden Değerlendirme
25. 28.03.2013 tarihli ve 28601 mükerrer sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Kamu Denetçiliği Kurumu
Kanununun Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin “İyi yönetim ilkeleri” başlıklı 6’ncı maddesinde yer verilmiştir. Söz konusu ilkeler yönünden yapılan değerlendirmede, şikâyet başvurusu kapsamında, idarenin, başvurana ilişkin işlemlerle ilgili bilgi ve belgeleri süresi içerisinde ve gerekçeli olarak kurumumuza gönderdiği, bu anlamda “kararların gerekçeli olması”, “kararın geciktirilmeksizin bildirilmesi” ve “makul sürede karar verme” ilkelerine uygun davranıldığı; ayrıca şikâyetçiye verilen cevapta işleme karşı hangi sürede hangi mercilere başvurulabileceğinin gösterilmemiş olması sebebiyle “karara karşı başvuru yollarının ve süresinin gösterilmesi” ilkesine uygun davranılmadığı görülmüş olup, idarenin bahse konu ilkelere uygun davranması önerilmektedir.
VI. HAK ARAMA ÖZGÜRLÜĞÜNE İLİŞKİN AÇIKLAMA
26. 6328 sayılı Kanunun 21’inci maddesinin ikinci fıkrası uyarınca, bu Tavsiye Kararının idareye tebliğ
tarihinden itibaren 30 gün içinde idare tarafından herhangi bir eylem ya da işlem tesis edilmezse dava açma süresinden (varsa) arta kalan süre işlemeye devam edecek olup görevli ve yetkili mahkemelerde yargı yolu açıktır.
VII. KARAR
Yukarıda açıklanan gerekçe ve dosya kapsamına göre, BAŞVURUNUN KABULÜNE;
F**** Zincir Marketlerde yasal yükümlülüklere aykırı olarak plastik poşet satışı yapılmaması uygulamasının idari denetim kapsamına alınarak gerekli yaptırımların uygulanması hususunda ÇEVRE, ŞEHİRCİLİK VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ BAKANLIĞINA TAVSİYEDE BULUNULMASINA,
6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun 20’nci maddesinin üçüncü fıkrası uyarınca, idarece bu karar üzerine tesis edilecek işlemin otuz gün içinde Kurumumuza bildirilmesinin zorunlu olduğuna,
Kararının BAŞVURANA ve ÇEVRE, ŞEHİRCİLİK VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ BAKANLIĞINA
tebliğine; Türkiye Cumhuriyeti Kamu Başdenetçisi’nce karar verildi.
yerlerini,”
6.2 “Satış noktalarının yükümlülükleri” başlıklı 8’inci maddesinde; “(1)Satış noktaları, Ambalaj
Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği kapsamında kalan yükümlülükleri saklı kalmak koşulu ile plastik poşet kullanımının azaltılması amacıyla:
a)1/1/2019 tarihinden itibaren plastik poşetleri ücretsiz vermemekle ve tahsil edilen ücretleri satış
belgelerinde adet bazlı göstermekle,
b)(26.12.2024 tarih ve 66745475-145.07-11341838 sayılı Makam Oluru ile değişik fıkra) Bu Usul ve
Esaslara tabi plastik poşetleri boyutuna ve muhteviyatına bakılmaksızın 50 kuruştan satmakla, c)Plastik
poşetlerin ücretini, satış noktasının en az bir yerinde, kullanıcı ve tüketicilerin rahatlıkla görebileceği bir
duyuru ile ilan etmekle.
ç)Bilgi Sistemine kayıt olmak, gerekli bilgi ve belgeleri bu sisteme yüklemekle,
d)Plastik poşet satışlarına ilişkin beyanname vermek ve verilen beyannameler üzerinden belirlenecek
miktarı ödemekle, yükümlüdürler. (2) Satış noktaları, plastik poşet talep etmeyen tüketiciye, talebi dışında plastik poşet satamaz. Uzaktan satışlarda ise, bu Usul ve Esasların Geçici 3 üncü maddesinde verilen sürenin tamamlanması sonrasında satış noktaları, plastik poşet talep etmeyen tüketiciye, talebi dışında plastik poşet sunamaz.
(3)Satış noktaları, tüketici veya kullanıcının kendisine ait taşıma ekipmanı ile alışveriş yapmasına engel
olacak herhangi bir faaliyette bulunamaz.
(4)Satış Noktalarınca plastik poşet satışlarına yönelik yapılacak beyan ve ödeme işlemleri Hazine ve
Maliye Bakanlığı tarafından belirlen esaslara göre yerine getirilir.
(5)Açık satılan gıdaların hijyenini sağlamak için satış noktalarında Usul ve Esaslarda belirlenen
özelliklerdeki plastik poşetlerin yanı sıra kâğıt/karton türevi torbalarda bulundurmak ve kâğıt/karton türevi torba talep eden müşterilerin taleplerini karşılamak zorundadır.
(6)Zincir marketlerin kasalarında plastik poşetlerin yanı sıra kese kâğıdı bulundurmaları ve müşteri
tarafından talep edilmesi halinde plastik poşete ikame olarak ücretli/ücretsiz kese kâğıdı ile ürünlerin
teslimini sağlamaları zorunludur.
6.3 “İzleme, kontrol ve denetim işlemleri” başlıklı 12’nci maddesinde; “(1) Bu Usul ve Esaslar ile getirilen düzenlemeler doğrultusunda yapılacak İzleme, kontrol ve/veya denetim faaliyetleri Bakanlık ve/veya İl Müdürlüklerince gerçekleştirilir.
(2) İlgililer, Bakanlığın ve/veya ilgili İl Müdürlüklerinin isteyecekleri bilgi ve belgeleri vermek, denetim
esnasında her türlü kolaylığı göstermek zorundadır.
(3) Bakanlık, gerek görülmesi halinde izleme, kontrol ve/veya denetim faaliyetlerine ilişkin yetki
düzenlemesinde bulunabilir.”
Hükümlerine yer verilmiştir.
IV. KAMU DENETÇİSİ ÖZCAN YILDIZ’IN KAMU BAŞDENETÇİSİ'NE ÖNERİSİ
7. Başvuranın iddiaları, idarenin konu ile ilgili açıklamaları, ilgili mevzuat ve tüm dosya kapsamı birlikte değerlendirildiğinde; hazırlanan “Tavsiye Karar Önerisi” Kamu Başdenetçisi’ne sunulmuştur.
V. DEĞERLENDİRME VE GEREKÇE
A. Hukuka, Hakkaniyete ve İnsan Haklarına Uygunluk Yönünden Değerlendirme
8. 1 no.lu paragrafta ayrıntılı yer verildiği üzere başvuran, Plastik Poşetlerin Ücretlendirilmesine İlişkin
Usul ve Esaslar uyarınca plastik poşet satış zorunluluğu bulunmasına rağmen File Zincir Marketlerin satış noktalarında poşet satışının gerçekleştirilmediğini ifade ederek ilgili mevzuat kapsamında gerekli iş ve işlemlerin yapılmasını talep etmektedir.
9. 7153 sayılı Çevre Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile 2872 sayılı Çevre Kanunu’nda yapılan değişiklikler doğrultusunda, çevrenin korunması, çevre kirliliğinin önlenmesi ve kaynakların verimli yönetimi amacıyla birtakım düzenlemelere gidilmiş ve bu kapsamda plastik poşetlerin gereksiz ve kontrolsüz kullanımının önlenmesi, atık oluşumunun azaltılması ve sıfır atık yaklaşımının benimsenerek çevreye duyarlı bir tüketim bilincinin oluşturulması hedeflenmiştir. Bu doğrultuda, 2872 sayılı Çevre Kanunu’na eklenen hüküm ile “Kaynakların verimli yönetimi ve plastik poşetlerden kaynaklanan çevre kirliliğinin önlenmesi amacıyla plastik poşetler satış noktalarında kullanıcıya veya tüketiciye ücret karşılığı verilir.” düzenlemesi getirilmiş olup, bu uygulama ile çevreye olan etkinin azaltılması amaçlanmıştır.
10. Söz konusu düzenlemeyi müteakiben, “Plastik Poşetlerin Ücretlendirilmesine İlişkin Usul ve Esaslar” başlıklı düzenleme 25.12.2018 tarihli ve sayılı Bakan Oluru ile yürürlüğe girmiş ve en son 26.12.2024 tarihli Bakan Oluru ile güncellenerek yürürlükteki halini almıştır. Söz konusu usul ve
esaslar başta zincir marketler ve perakende satış noktaları olmak üzere, plastik poşet temin eden tüm satış noktalarını kapsamaktadır. Bu çerçevede, plastik poşetler belirlenen asgari ücret karşılığında tüketiciye sunulmakta olup, ilgili bedel her bir poşet için ayrı kalem hâlinde fatura veya satış fişinde gösterilmek zorundadır. Ücretlendirme uygulaması, poşetin kalınlığı, taşıma kapasitesi ve kullanım amacına göre farklılaştırılmakta olup, bu ücretlerin altında veya üzerinde satış yapılmasına ilişkin usuller Bakanlıkça belirlenmektedir.
11. Bu düzenlemenin temel maksadı, tüketicilerin kolayca erişebildiği tek kullanımlık plastik poşet
kullanımını ekonomik bir araçla kısarak, “sıfır atık” yaklaşımının toplum geneline yayılmasına katkı
sağlamak, kaynak verimliliğini güvence altına almak ve plastik poşet atıklarının doğadaki çözünme
süresinin uzunluğu ve geri dönüşüm oranlarının %1’in altında kalması nedeniyle oluşan çevre kirliliğini, canlı sağlığına yönelik riskleri ve atık yönetimi maliyetlerini asgariye indirmektir.
12. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın yayımladığı “Plastik Poşetlerin Ücretlendirilmesine İlişkin Usul ve Esaslar”ın zincir marketlere ilişkin hükmünde, zincir
market/mağazaların kasalarında plastik poşetlerin yanı sıra kağıt, bez veya file gibi alternatif çok
kullanımlık taşıma ekipmanları bulundurma ve talep edilmesi hâlinde bunları ücretli veya ücretsi z olarak sağlama yükümlülüğü açıkça düzenlenmiştir.
13. Hükmün lafzı ve amacı birlikte değerlendirildiğinde, burada yer verilen “yanı sıra” ifadesi, zincir
marketlerin plastik poşetleri ücret karşılığı olarak bulundurmaya devam edeceği, bununla birlikte
müşterilere çevresel açıdan daha sürdürülebilir alternatifler de sunmakla yükümlü olduğu anlamına
gelmektedir. Başka bir deyişle, yasa zincir mağazaların plastik poşet satışını ortadan kaldırıp sadece
kâğıt/file/bez gibi daha pahalı alternatifleri sunmasına izin vermemektedir. Dolayısıyla bu düzenleme,
çevre koruma amacını gözetmekle birlikte, tüketicinin ekonomik tercih hakkını ve eşit erişimini de güvence altına almaktadır.
14. File Market adlı perakende satış zinciri tarafından yürütülen uygulamada, 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun Ek 13’üncü maddesi ile 07.12.2022 tarihli ve yürürlükte olan “Plastik Poşetlerin Ücretlendirilmesine İlişkin Usul ve Esaslar” çerçevesinde açıkça hüküm altına alınan perakende satış noktalarında tüketicilere plastik poşet sunma ve bu poşetleri Bakanlıkça belirlenen bedel karşılığında temin etme yükümlülüğüne aykırı bir tutum sergilenmektedir. Şöyle ki; ilgili market zincirinde, 50 kuruş bedelli plastik poşet bulundurulmamakta ve bunun yerine doğa dostu olduğu gerekçesiyle birim satış fiyatı plastik poşete göre daha yüksek olan kâğıt poşetlerin satışı yapılmaktadır.
15. Anılan Usul ve Esaslar’ın 8’inci maddesinin 6’ncı fıkrası uyarınca zincir market/mağazalar, plastik
poşetlerin yanı sıra alternatif taşıma ekipmanları (kâğıt, bez, file vb.) bulundurmakla yükümlüdür. Bu açık düzenleme gereği, zincir mağazaların plastik poşet satışını durdurmak suretiyle, söz konusu yükümlülüğü tamamen bertaraf etmesi, uygulamanın ruhuna ve mevzuatın açık hükmüne aykırılık teşkil etmektedir. Zira ilgili madde, alternatif ekipmanların plastik poşetlere ek olarak sunulmasını emretmekte olup, plastik poşetin sistemden tamamen çıkarılmasına izin verildiğine dair herhangi bir hüküm içermemektedir.
16. Somut olayda da görüldüğü üzere çevrenin korunması amaç edilerek yalnızca kağıt torba veya file
satışına gidildiği, plastik poşetlerin kasalarda tamamen kaldırıldığı ve böylece daha pahalı olan
alternatiflerin tek seçenek hâline getirildiği anlaşılmaktadır. Yaşanan olay tüketici hakları ve doğanın
korunması görevinde tüketicilerin yükümlülüğü bağlamında da değerlendirilmelidir.
17. Zincir marketin söz konusu uygulaması, tüketiciye seçim hakkı tanımamakla birlikte piyasaya dayalı çevre koruma mekanizmalarının esas amacı olan davranışsal dönüşümü değil, zorunlu ve ekonomik külfet yaratan bir dayatma ortaya çıkarmaktadır. Özellikle plastik poşetlerin belirli bir ücret karşılığı sunulması yönündeki yasal düzenleme, tüketiciyi bilinçlendirmeyi ve tercihini çevre dostu yönde şekillendirmeyi amaçlarken, poşete nazaran daha yüksek ücret karşılığı yalnızca kâğıt torba sunulması suretiyle tüketiciye seçenek bırakılmaması, düzenleyici hükümlerin özüne ve ruhuna aykırıdır.
18. Bu durum, mevzuatın açık hükmüne aykırı olmakla birlikte tüketicinin tercih hakkını da fiilen ortadan kaldırmakta ve doğa koruma sorumluluğunu, kamu politikası ve üretici yükümlülüğü olmaktan çıkararak doğrudan tüketicinin maddi yükü hâline getirmektedir. Hâlbuki çevresel yükümlülüklerin yalnızca bireysel tercihlere bırakılması değil, kurumsal ve sistematik biçimde yürütülmesi esas olmalıdır. Bu sebeple F*** Market tarafından benimsenen uygulama iyi niyetli ve çevreci bir yaklaşım içermekle birlikte bu yaklaşımın yarattığı maddi külfetin tamamının tüketiciye yansıtılması hukuka ve hakkaniyete aykırı bir durum ortaya çıkarmaktadır. Söz konusu uygulamanın idari mevzuata aykırılık teşkil ettiği de göz önünde buldurulduğunda plastik poşet tedarik ve satışının yeniden sağlanması, buna paralel olarak da alternatif taşıma ekipmanlarının da sunulmaya devam edilmesi gereklidir.
19. Ayrıca, ilgili zincir marketlerin uyguladığı bu tek taraflı ve dayatmacı uygulamanın, yalnızca çevresel gerekçelere dayandırılması mümkün değildir. Zira kâğıt torbaların plastik poşetlere kıyasla çok daha yüksek maliyetli olduğu, bu nedenle tüketiciye yansıyan maddi yükün çevre bilinci oluşturma gayesinin ötesine geçtiği göz önünde bulundurulduğunda yapılan uygulamanın doğrudan tüketici haklarını ihlal ettiği açıktır.
20. Bununla birlikte 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun 1 ve 3’üncü maddelerinde belirtilen sürdürülebilirlik ve çevre sorumluluğu ilkeleri ile Plastik Poşetlerin Ücretlendirilmesine Dair Usul ve Esaslar arasında hiyerarşik bir çelişki olmayıp her iki metin bir arada yorumlanarak, plastik poşetin ücretli sunulması ve alternatif ekipmanların sağlanması suretiyle dengeli bir çevre politikası oluşturulmuştur.
21. Çevre, Şehircilik Ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından Kurumumuza iletilen bilgi belge talep
yazılarında plastik poşetlerin ücretlendirilmesi uygulamasına yönelik olarak yazılan yazı örnekleri
bulunmaktadır. Bakanlık tarafından ticari işletmelere iletilen 27.12.2024 tarih ve sayılı, 21.02.2025 tarih ve E- sayılı yazılarda Plastik Poşetlerin Ücretlendirilmesine İlişkin Usul ve Esaslar’ın 8’inci maddesinin 6’ncı fıkrası hükmü hatırlatılarak plastik poşetlerin yanı sıra alternatif ekipmanların satış noktalarında bulundurulmasının zorunlu olduğunu ifade edilmiştir.
22. Ancak plastik poşet satış yapılmaması sonucu artan şikâyetler üzerine B******** Mağazalar A.Ş’nin F****** Zincir Marketleri adına 27.02.2024 tarihinde Çevre, Şehircilik Ve İklim Değişikliği Bakanlığı’ndan görüş talebinde bulunması üzerine Bakanlık tarafından iletilen 14.03.2025 tarihli ve
sayılı görüş yazısında ise plastik poşetlerin satış noktalarında yasaklanması veya bulundurulması zorunluluğuna yönelik mer’i mevzuat kapsamında herhangi bir düzenleme bulunmadığı ifade edilmiştir.
23. Söz konusu yazılarda yer alan bu ifadelerin uygulamaya yansıması noktasında tereddütler doğurduğu ve çeşitli ticari işletmelerin farklı uygulamalar geliştirmesine imkân sağladığı anlaşılmaktadır. Bakanlık tarafından farklı tarihlerde gönderilen yazıların içeriğinde ortaya çıkan farklılıkların, konuya ilişkin açık ve yeknesak bir uygulama çerçevesi belirlenmesini engellediği, buna bağlı olarak ticari işletmelerin plastik poşet uygulamasına dair kendi inisiyatifleri doğrultusunda farklı yöntemler geliştirdiği ve bu durumun uygulama birliğini zedelediği değerlendirilmektedir. Ayrıca mevzuatta açık bir yasaklayıcı hüküm bulunmaksızın yapılan idari yönlendirmelerin, uygulamada yeknesaklık sağlanması bakımından yetersiz kaldığı ve belirsizlik oluşturduğu açıktır.
24. Sonuç olarak, F***** Zincir Marketlerin çevreyi koruma gerekçesiyle plastik poşet satışını tamamen kaldırarak yalnızca alternatif torba satışı yapmasının bir yandan mevzuatla getirilen plastik poşet bulundurma yükümlülüğünün ihlaline neden olduğu, diğer yandan tüketici hakları ve ekonomik
yükümlülük dengesi açısından hukuka ve hakkaniyete uygun olmaması sebebiyle zincir market tarafından yapılan uygulamanın idari denetim kapsamında değerlendirilmesi gerektiği sonuç ve kanaatine varılmıştır.
B. İyi Yönetim İlkeleri Yönünden Değerlendirme
25. 28.03.2013 tarihli ve 28601 mükerrer sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Kamu Denetçiliği Kurumu
Kanununun Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin “İyi yönetim ilkeleri” başlıklı 6’ncı maddesinde yer verilmiştir. Söz konusu ilkeler yönünden yapılan değerlendirmede, şikâyet başvurusu kapsamında, idarenin, başvurana ilişkin işlemlerle ilgili bilgi ve belgeleri süresi içerisinde ve gerekçeli olarak kurumumuza gönderdiği, bu anlamda “kararların gerekçeli olması”, “kararın geciktirilmeksizin bildirilmesi” ve “makul sürede karar verme” ilkelerine uygun davranıldığı; ayrıca şikâyetçiye verilen cevapta işleme karşı hangi sürede hangi mercilere başvurulabileceğinin gösterilmemiş olması sebebiyle “karara karşı başvuru yollarının ve süresinin gösterilmesi” ilkesine uygun davranılmadığı görülmüş olup, idarenin bahse konu ilkelere uygun davranması önerilmektedir.
VI. HAK ARAMA ÖZGÜRLÜĞÜNE İLİŞKİN AÇIKLAMA
26. 6328 sayılı Kanunun 21’inci maddesinin ikinci fıkrası uyarınca, bu Tavsiye Kararının idareye tebliğ
tarihinden itibaren 30 gün içinde idare tarafından herhangi bir eylem ya da işlem tesis edilmezse dava açma süresinden (varsa) arta kalan süre işlemeye devam edecek olup görevli ve yetkili mahkemelerde yargı yolu açıktır.
VII. KARAR
Yukarıda açıklanan gerekçe ve dosya kapsamına göre, BAŞVURUNUN KABULÜNE;
F**** Zincir Marketlerde yasal yükümlülüklere aykırı olarak plastik poşet satışı yapılmaması uygulamasının idari denetim kapsamına alınarak gerekli yaptırımların uygulanması hususunda ÇEVRE, ŞEHİRCİLİK VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ BAKANLIĞINA TAVSİYEDE BULUNULMASINA,
6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun 20’nci maddesinin üçüncü fıkrası uyarınca, idarece bu karar üzerine tesis edilecek işlemin otuz gün içinde Kurumumuza bildirilmesinin zorunlu olduğuna,
Kararının BAŞVURANA ve ÇEVRE, ŞEHİRCİLİK VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ BAKANLIĞINA
tebliğine; Türkiye Cumhuriyeti Kamu Başdenetçisi’nce karar verildi.
Kaynak : KDK
Sosyal Bağlantılar